Straszewicz Walerian (1885–1968), nauczyciel, entomolog-amator.
Ur. 20 VI w Augustowie koło Upity (pow. poniewieski), był synem Bolesława (zm. 1916), absolwenta konserwatorium w Petersburgu (w klasie Antona Rubinsteina), a następnie nauczyciela muzyki w Rydze, oraz Ludwiki z Malińskich (zm. 1941).
Po ukończeniu w r. 1905 Gimnazjum im. Mikołaja I w Rydze rozpoczął S. w r. 1907 studia rolnicze w Taborze w Czechach. Po roku przeniósł się do Belgii, gdzie nadal studiował rolnictwo; zainteresował się wtedy entomologią. Od r. 1910 kontynuował studia w Krakowie na Wydz. Filozoficznym UJ, ale przerwał je z powodu wybuchu pierwszej wojny światowej. Wrócił do rodzinnego Augustowa, skąd wiosną 1915 ewakuował się z żoną i synem do Penzy w Rosji. Po zakończeniu wojny, w r. 1918, wrócił do zarządzanego przez matkę Augustowa, który od lutego t.r. znajdował się w granicach Litwy.
Kiedy w r. 1919 otwarto Prywatne Gimnazjum Polskie w Poniewieżu, S. został w nim nauczycielem fizyki, chemii, astronomii, botaniki i kaligrafii. Był członkiem gimnazjalnej drużyny tenisa stołowego i uczestniczył w rozgrywkach powiatowych. Od r. 1921 grał w amatorskim teatrze utworzonym przez Sekcję Dramatyczną polskiego Tow. «Oświata» w Poniewieżu; występował m.in. w przedstawieniach „Zemsty” Aleksandra Fredry, „Ich czworo” Gabrieli Zapolskiej i „Klubu kawalerów” Michała Bałuckiego. Z powodu postępującej utraty słuchu przeszedł w r. 1933 na emeryturę. Zamieszkał wówczas w majątku syna Nowy Dwór (lit. Naudvaris, dawny pow. poniewieski). Cały czas zajmował się entomologią; zebrał ok. 8 tys. okazów owadów, głównie z obszaru pow. poniewieskiego, preparował je i opisywał; wykonał kilkadziesiąt albumów. Współpracował z firmami entomologicznymi, m.in. Ottona Staudingera w Dreźnie oraz z entomologiem prof. A. Palionisem z Uniw. Witolda Wielkiego w Kownie. Pod koniec l. trzydziestych jego osiągnięcia w dziedzinie entomologii były znane na Litwie i poza jej granicami.
Po aneksji Litwy przez ZSRR (3 VIII 1940) majątek Nowy Dwór został znacjonalizowany, a S-a przesiedlono do miasteczka Smilgi (dawny pow. poniewieski), gdzie jego żona pracowała jako stomatolog. Zbiory entomologiczne S-a, w części zniszczone, zostały wraz z albumami i biblioteką umieszczone w muzeum w Poniewieżu. Dn. 14 VI 1941 S-a wraz z żoną i 90-letnią teściową deportowano w głąb ZSRR, do Barnaułu w Kraju Ałtajskim, a następnie do Bułunu i Kisiuru w Jakucji. Na zesłaniu zmarła teściowa. S. w Kisiurze pracował jako stróż, a żona w tamtejszym szpitalu. W wyniku starań syna Zygmunta, S. wraz z żoną przybył w r. 1946 do Poznania, a w grudniu t.r. zamieszkał u syna w Elblągu. Z powodu głębokiej głuchoty nie podjął już pracy. Pozostawił opis przyrodniczy tajgi i tundry na Syberii, który synowa Anna przekazała do muzeum w Poniewieżu. S. zmarł 10 I 1968 w Elblągu (w wyniku potrącenia przez samochód); został tam pochowany.
W małżeństwie zawartym w r. 1912 z Marią z Zienkiewiczów (1885 – 4 XI 1951), stomatologiem, miał S. synów: Zygmunta (8 X 1913 – 15 VI 1979), w l. 1944–5 żołnierza Ludowego Wojska Polskiego, i Waleriana (20 I 1916 – 23 III 1995), żołnierza AK.
Jackiewicz M., Polacy na Litwie. Słownik biograficzny, W. 2003; – Bielskytė V., Egzotiškių drugelių paslaptys, „Tiesa” 1991 nr 181; Giedrinienė V., Ir mes grožėjomės Valerijono Straševičiaus iš viso pasaulio sirunktų vabzdžių kolekcja, „Panevėžio rytas” 1995 nr 132 s. 9; Gąsiorowski A., Polski ruch sportowy w Republice Litewskiej 1919–1940, Olsztyn 2001; Jackiewicz M., Polskie życie kulturalne w Republice Litewskiej 1919–1940, Olsztyn 1997; Żenkiewicz J., Litwa na przestrzeni wieków i jej powiązania z Polską, Tor. 2001 s. 213; – „Dzien. Kowieński” 1924–33; – Arch. UJ: sygn. WF II 359, 361, 363, 365, 371, 373, 375; – Lietuvos centrinis valstybės archyvas w Wil.: F. 391, ap. 2: B1044 s. 10 ds., B1053 s. 110 ds., 113 ds., B1054 s. 96, B1056 s. 139 ds., B1058 s. 109, B1059 s. 219 ds.; Informacje synowej, Anny Straszewicz z Elbląga.
Mieczysław Jackiewicz